Emotieregulatie, het venster voor tolerantie en Mindfulness in herstel

Emotieregulatie en Bewuste Aandacht voor gevoelens bij herstel van verslaving

In compacte vorm samengevat vormt het programma van Recovery Dharma een voortdurende, open uitnodiging om op directe wijze de vrijheid in jezelf terug te vinden.

Met Recovery Dharma leren we om directe vrijheid te kennen, in relatie tot alle veranderingen die ons lichaam doormaakt – geboorte, ziekte, verval, dood. Vrijheid van het denken, dat voortdurend plaatsvindt en dat ons klem zet in ons hoofd. Vrijheid van de verslaving die ons voortduwde in reactiviteit en die ons de keuzevrijheid ontnam. En vrijheid, in relatie tot de vloed van opkomende en weer oplossende gevoelens, en de maalstroom aan emoties die voortdurend komen en gaan in ons leven.

We oefenen in de kunst van meditatie

Samen oefenen we in de kunst van meditatie. We oefenen in het ontwikkelen van Bewuste Aandacht. Aandacht voor adem, lichaam, emoties en gedachten. We leren hoe het idee dat je je denken nodig hebt om te kunnen begrijpen wat je oefent inherent tot frustratie leidt. Want ons denken blokkeert ons vaak. Maar steeds meer leren we ook te zien hoe we het denken en het ‘bewust zijn’ met elkaar verwarren. 

Met opmerkzaamheid en aandacht zijn we aanwezig bij de stappen die onze geest doorloopt in ons Lijden. Zo leren we te begrijpen hoe onze geest werkt, zonder dat het denken ons blijft verstrikken. We leren de oordelen te zien opkomen – en om ze in diezelfde beweging ook weer los te laten. Zo begrijpen we steeds meer – en vooral dieper – hoe de training van een vaardige omgang met onze emoties en gevoelens wezenlijk van belang is voor het leiden van een Wijs en Ethisch Leven.

Het is een illusie dat we rationele wezens zijn

Neuroloog, wetenschapper en schrijver Antonio Damasio stelt onder meer het volgende: “We are not thinking machines that feel; rather, we are feeling machines that think.” En hoewel het machine-denken misschien wat gedateerd voelt, concludeert de wetenschap in het voetspoor van Damasio eveneens al langere tijd dat emoties de krachtige, voorspelbare, soms gunstige, maar vaker schadelijke, drijfveren zijn achter onze besluitvorming. De denkconstructie dat we rationele wezens zijn is, kortom, een illusie.

Dat betekent niet zozeer dat we ons denken ‘niet nodig zouden hebben’. Dat is een overtrokken conclusie die weinig met het boeddhistische Middenpad te maken heeft. Maar het betekent wél dat het vermogen om bewust de gevoelens te kunnen benoemen die onder de oppervlakte van het denken stromen, een elementaire vaardigheid is.

Ons ‘voelen’ ervaren, in de geest en het hart, met een vriendelijke aandacht en met compassie, is een wezenlijke oefening. Deze oefening zal altijd in evenwicht met ons denken moeten plaatsvinden. Het denken geeft de woorden en biedt de vorm. Ons hart biedt de open ruimte: het is de leegte waarin de ervaring plaatsvindt.

Verslaafd in een cultuur van comfort

Tegelijk is het de werkelijkheid dat we in een cultuur van comfort leven. Onze verslaving is hier enkel een uitvergroting van. Het ligt immers in de menselijke aard om plezier na te jagen en pijn te willen vermijden. We willen vooral succes en geen mislukking, willen alleen maar lof en geen verwijten, alleen maar plezier en geen ongemak.

We wéten natuurlijk dat het niet zo werkt. Maar zoals gezegd: ons denken is niet leidend in onze geest. De menselijke aard laat zich niet zo gemakkelijk vangen. Het kind in ons wil meer. En geef het maar toe: onze cultuur vertelt ons bovendien stiekem dat het kind eigenlijk gelijk heeft. Om Gordon Gekko uit de film ‘Wall street’ (1987) te quoten: “Greed is good!”. Dit is de basisleer van onze cultuur, onze politiek, onze samenleving. 

Wat nemen we mee als we de wereld in gaan?

De succesformule in onze samenleving is simpel: ‘Als je het goed doet, bereik je wat: de betere baan, het tweede huis, het vakantiehuis, een grotere tv, meer seks. Alles is geluk, als je het goed doet. En als het slecht gaat? Eigen schuld. Dan doe je het dus niet goed.’ 

Noem daarentegen eens een school waar centraal staat dat we onze kinderen moeten leren om met hun emoties en hun relaties om te gaan? Waar het tot het standaardcurriculum hoort dat we leren om vriendschappen te onderhouden? Wat zingeving eigenlijk is, en hoe je denken en voelen daarbij in evenwicht kan houden? Kortom: Wat nemen we eigenlijk aan basisvaardigheden mee als we de wereld ingaan?

Wees mild: je bent niet de enige!

Vergeet voor een moment even de directe, instinctmatige, verdedigende gedachte: ‘Ik niet! Ik volg die succesformule niet! Ik weet het beter. Ik doe dat niet.’ Want we weten allemaal dat we het wél doen. We zijn immers in herstel – van verslaving, niet vergeten! Dus je wéét dit. Je kent de boodschap. En ergens, op geheel eigen wijze, geloof jij dit ergens ook. Als het niet de positieve boodschap is – dan zeker wel de negatieve boodschap: het is jouw schuld.

Maar wees mild voor jezelf. Je bent niet de enige. Het is iedereen. Juist daarom is het van belang om, te midden van deze comfortcultuur, alsnog de vaardigheden te leren om met onze emoties om te gaan. Want door onze gevoelens te benoemen en te erkennen, krijgen we een nieuw perspectief. We kunnen leren om niet volledig gevangen te raken in een emotie. 

We kunnen leren om meer Zuiver aanwezig te zijn in het hier-en-nu. We kunnen oprecht leren herkennen en zeggen: “Oh, dit is woede.” “Aha, dit is verdriet.” “Dit is vreugde.” “Aha, zo voelt kwetsbaarheid dus.” “En zo voelt schaamte.” 

We hebben de ander nodig om te leren voelen

Vaak weten we echter niet wat we voelen. Want inherent hebben we daar eigenlijk anderen voor nodig. Of beter gezegd: vroeg in onze ontwikkeling wisten we al wel dát we voelden. Maar we hebben anderen nodig om woorden te vinden voor wat we voelen. Dat is een elementair onderdeel van Mens worden.

Om die reden kan therapie bijvoorbeeld zo krachtig helend werken. In de basis wordt een therapeut altijd getraind om te luisteren en om de emotie van de ander in het eigen lichaam te voelen. Die ervaart spanning achter de ogen bij wat je zegt, en biedt als antwoord: “O, je bent echt verdrietig, of niet?” Dan worden onze eigen ogen groot en beginnen we te huilen. En we huilen, omdat we ons niet realiseerden hoe verdrietig we eigenlijk waren. Of de therapeut voelt de eigen buik aanspannen in het contact, en zegt in reactie: “O, je bent echt boos, hè?” En we gaan rechtop zitten en zeggen: “Ik ben zo boos, weet je!” 

Het is tevens een van de redenen waarom het onderdeel van het delen bij onze Recovery Dharma bijeenkomsten zo krachtig kan zijn. Onze emoties bestaan deels in ons. Maar ze bestaan vooral ook tussen ons. De ander kan ons helpen te leren wat we voelen.

Wat een therapeut eigenlijk doet, is de functie van onze verzorgers op zich nemen. Onze verzorgers, die zich tegen ons aan hadden moeten drukken, en hadden moeten zeggen: “Ach, ik zie het, je bent echt verdrietig, hè’, wanneer we huilden. Of die samen met ons hadden moeten spelen wanneer we vreugde ervoeren. In plaats van het gevoel van kinderlijke blijdschap af te wijzen, en te zeggen: “Doe niet zo druk, stel je niet aan. Ga in de andere kamer spelen, je stoort.” 

Verslaving en onze emotieregulatie

In de basis helpt onze omgeving ons dus, om de emoties die we voelen woorden te geven. Of, wat er voorafgaand aan onze verslaving vaak is gebeurd: het leert ons géén woorden. Of het leert ons de verkeerde woorden: vreugde? Afwijzen! Ga in een hoekje zitten. Verdrietig? Dat is boosheid. Boosheid? Dat is verkeerd en fout!

Door onze nabije omgeving leren we om onze emoties te reguleren: vaardig, of onvaardig. Of zelfs op schadelijke wijze, bijvoorbeeld door af te reageren, of door te vluchten, of door te negeren. En zeker wij, in onze verslaving, hebben vaak geen idee hoe we onze emoties dan wel op gezonde wijze kunnen reguleren.

Vanuit kopieergedrag – of uit directe ervaring – was het bijna altijd natuurlijker om op de automatische piloot te functioneren. Om maar te grijpen naar dat ene middel (of het gedrag), dat die ene, allesoverheersende ervaring van ‘gewoon lekker’, of: ‘gewoon even weg’ vertegenwoordigde. Maar dat dus – onderliggend – eigenlijk altijd te maken had met de vermijding van het ongemak. Het ‘ongemak’ van de werkelijke emotie te herkennen, te erkennen, toe te laten – en erbij aanwezig te zijn. Zonder af te wijzen, af te reageren, af te straffen. 

Het aangeboren, on-vaardig zaadje in de geest

Als proces is dat in zichzelf niet per se trauma-gerelateerd. Maar het kan wel. Het gebeurt ook vaak. Wanneer er sprake is van trauma of hechtingsproblematiek, is het daarom des te belangrijker om hiervan bewust te worden. Om zo te begrijpen dat de stap van emotionele vermijding precies vanuit deze problematiek makkelijker wordt gezet.

Bij trauma- of hechtingsproblematiek is verslaving maar al te vaak een aangeleerde, specifieke vorm van zelf-regulatie. Verslavende middelen of destructief gedrag worden bij trauma vaak instinctief ingezet om het innerlijke gevoelsleven te dempen of te negeren. Het is een onvaardige – verminkte – vorm van emotieregulatie.

Maar gevoelens verkeerd – of eigenlijk niet, of moeizaam – kunnen ervaren, is zeker niet causaal aan trauma of hechtingsproblematiek verbonden. Het kan. Maar het proces zelf is iets wat hoe dan ook als een ongezond, onvaardig zaadje aanwezig is in de menselijke geest. Het heeft simpelweg te maken met de aangeboren on-vaardigheid van ons mensen, om om te gaan met onze emoties. 

In ons is een soort innerlijke conditionering aanwezig dat we niet ‘weten’ wat we voelen. Of beter gezegd: we voelen wel wat we voelen. Maar we hebben er vaak geen woorden voor. Of ons is verteld dat we het moeten negeren. Dat we er beter geen aandacht aan moeten besteden. Te doen alsof het er niet is. Maar ondertussen drijft onderliggend het gevoel ons leven wel voort. 

We leven in, en door emotie: ons gevoelsleven leren dragen

Moderne neurowetenschappers hebben, in het voetspoor van de oude sjamanen en de Boeddha, ontdekt dat – naarmate je meer met Bewuste Aandacht in jezelf leeft – je het zogenaamde ‘Venster van Tolerantie’ vergroot. 

Herstel van verslaving en het venster van tolerantie

Onze beoefening van Bewuste Aandacht bij Recovery Dharma NL – het ontwikkelen van Mindfulness van lichaam en adem, van Gevoelstonen en de Staat van onze Geest – dat is: het totaal van de Liefdevolle Opmerkzaamheid, leert ons geleidelijk dat we in staat zijn om aanwezig te zijn voor onszelf.

We kunnen, kortom, leren onze eigen ‘verzorgers’ te worden. We kunnen leren om ons eigen gevoelsleven te tolereren, te verdragen en erbij aanwezig te zijn, met aandacht en liefde. We kunnen leren om zelf aanwezig te zijn bij wat ons innerlijke kind doormaakt. We kunnen leren om de intensiteit van gevoelens steeds meer in onszelf te tolereren en te dragen.

Zoals de archetypische Moeder haar Kind draagt en troost en erbij aanwezig is, met lichaam en adem en hart. Zo kunnen we zelf leren ons eigen innerlijke gevoelsleven te dragen. We kunnen leren onszelf te troosten – onze emoties te reguleren – zonder dat we daarvoor verslavende middelen of destructief gedrag in hoeven te zetten. 

Veerkracht en het vergroten van de innerlijke vrijheid

Uit onderzoek blijkt dat de innerlijke veerkracht van onze geest en onze emoties en ons lichaam toeneemt door meditatie. Precies, omdat we leren – onbewust (met ons gevoel), en bewust (met onze woorden, in het denken) – aanwezig te zijn bij wat we voelen.

We leren onze emoties te erkennen. Ze te benoemen. En er niet volledig in op te gaan. 

Deze uitbreiding van het venster van tolerantie is in feite de uitbreiding van het venster van onze innerlijke vrijheid. Het is de vrijheid van onze verslaving. En het is de deur tot het Ware Geluk, de toegang tot wat de Boeddha Sukkha noemde. Het biedt ons een steeds diepere vorm van innerlijk evenwicht. Wanneer we de ervaring benoemen, verschuiven we onze innerlijke identiteit. Van er midden in staan, naar de Liefdevolle Getuige ervan te zijn.

Terug naar Liefde en Wijsheid 

Zo stemmen we, door voortdurend te oefenen met Recovery Dharma, steeds verder af op de rijke, menselijke dimensie van emoties. We beginnen een grotere waardering te krijgen voor alle gevoelens die we hebben. Maar die we niet langer hoeven te zijn.

Op die manier komen we steeds dichter bij onszelf. Aanwezig en gecentreerd, te midden van alle gedachten, verhalen, emoties en gevoelens die we rijk zijn. 

Terug bij de persoon van Liefde en Wijsheid die jij werkelijk bent.

Werk jij aan herstel van verslaving? En spreekt de benadering van Recovery Dharma NL je aan, om door middel van meditatie, mindfulness en het boeddhistisch Pad op gezonde wijze te leren omgaan met je emoties en je eigen innerlijke veerkracht en venster van tolerantie te vergroten? Je kunt altijd aansluiten bij een van onze meetings – online of offline – om te kijken of onze bijeenkomsten bij je passen.

Klik voor meer informatie hier! Of mail voor contact naar: info@recoverydharma.nl